İş hayatında sık sık karşılaşılan ve iş kaybı veya istifayla sonuçlanabilen mobbing, bir iş yerinde çalışana uzun süre boyunca uygulanan sistematik psikolojik baskı ve yıldırma politikası ile davranışlarının bütününü ifade eder. Daha ziyade hiyerarşik özellik taşıyan gruplarda, denetimin yetersiz olduğu yerlerde, otorite sahibi olan ya da olduğunu düşünen kişi veya gruplar tarafından iş birliği halinde uygulanabilir. Hedef seçilerek kasıtlı olarak uygulanan bu baskı, kişiye yönelik aşağılama, dışlama, aleyhte konuşma, söylentiler yayma gibi davranışlarla ortaya çıkabilir. Bunun dışında, hedef alınan kişinin potansiyelini göstermesine engel olma, kişiye aşırı iş yükü yükleme ya da kurumdaki göreviyle ilgisiz işler yönlendirme yoluyla kendini gösterebilir. Ne yazık ki, çoğu zaman kişinin iş akdinin sonlandırılmasına veya kişinin kendi arzusuyla hak kayıplarıyla işten ayrılmasına yol açar.
Kişinin çalışma hayatından dışlanması amacıyla kasıtlı olarak uygulanan mobbing bazı iş kollarında daha yaygındır. Daha çok okullarda, kâr amacı gütmeyen kurumlarda ve sağlık sektöründe yoğunlaştığı görülür. Fakat iş kolu veya kurum özellikleri nasıl olursa olsun, dünyanın her yerinde kadınların mobbinge daha fazla maruz kaldığı gözlenir. İşin daha da üzücü kısmı, kadınlar erkekler kadar hemcinslerinin de mobbing davranışlarına maruz kalır.
Mobbing deyince genellikle iş yerinde çalışana yöneticisi tarafından uygulanan sistematik, yıldırıcı baskı anlaşılır. Fakat bu baskıyı astların üstlerine uyguladığı durumlar da yaşanabilir. Bu durum ise ters mobbing olarak bilinir. Ayrıca, bir kurum içinde eş konumda yer alan kişiler arasında da bir kişi veya grubun hedef seçerek mobbing uygulaması söz konusu olabilir.
Kimler Mobbing Uygular?
Çalışma ahlakıyla örtüşmeyen bu yıkıcı davranışı iş yerlerinde sergilemeye daha yatkın kişilerin özellikleri şunlardır:
- Önyargılı,
- Kendini fazla önemseyen,
- Sahip olduğundan daha fazla güç elde etmeyi arzulayan,
- Eleştirilere tahammülü olmayan kişiler
Bu kişiler, sergiledikleri başkalarını ezme ve aşağılama davranışları ile kendilerini iyi hissederler. Mobbing uyguladıkları kişiye haddini bildirdiklerini düşünerek bir rahatlama yaşayabilirler. Bu tatmini sürdürmek için ise baskıyı devam ettirmeye ihtiyaç duyarlar. Karakterlerinde narsisistik kişilik özelliklerine, yetersizlik hislerine ve geçmişlerinde çocukluk travmalarına rastlanılabilir.
Mobbingin Hedefinde Kimler Vardır?
Herkes mobbingin hedefi olabilir. Fakat, bazı özelliklere sahip kişilerin bu arzu edilmeyen durumla karşılaşma olasılığı daha yüksek olabilir. Bu özellikler iki farklı grupta değerlendirilebilir. Birinci grupta yer alanlar aşağıda belirtilen özelliklere sahip kişiler olur.
- Çatışmadan uzak durmak isteyenler,
- Olumsuzlukları söylemeyenler,
- Hakkını aramayanlar,
- İtiraz etmeyenler
Bu grupta yer alan ve kendini hedef tahtasında bulan kişiler açıkça olmasa da pasif bir direniş gösterebilirler. Bu durum, baskıcının otoritesine bir başkaldırı olarak değerlendirilebildiği için mobbing dozu artabilir.
Mobbing tehdidi ile karşılaşma olasılığı yüksek bir diğer özellik grubu ise aşağıda verilmiştir.
- Çalışkan
- İdealist
- Hırslı
- Etkin olmak isteyen
Bu grupta yer alan kişiler, daha fazla güç sahibi olma arzusuyla yıldırma politikasını izleyen kişi ya da gruplar tarafından tehlike olarak değerlendirildikleri için kendilerini bu zor durumda bulabilirler.
Mobbing Mağdurlarının Yapması Gerekenler Nelerdir?
Kişi için yıkıcı sonuçlar doğurabilen mobbing şiddetine maruz kalan çalışanın bu süreçte yapması gerekenler aşağıdaki gibi özetlenebilir.
- Bilgilenmek,
- Durumunu bildirmek,
- Yazılı delilleri saklamak,
- Hayır demeyi öğrenmek
- Psikolojik destek almak
Biraz açacak olursak, kişinin önce durumun farkına varması ve bu konuda araştırma yapması yararlı olur. Bilgilenme süreci doğrultusunda yaşadığı durumun mobbing olduğundan emin ise maruz kaldığı yıldırma davranışlarını sergileyen kişi ve gruplardan kendisine getirilen rica, talimat veya iş emirlerini yazılı olarak almayı talep etmesi, mümkünse bu kişi veya gruplarla iletişimde e-posta gibi yazılı iletişimi benimsemesi ve kabul ettirmesi son derece yararlı olur. İleride durumun yönetime veya yargıya taşınması gerekirse çalışan kanıtlara ihtiyaç duyacaktır. Durum, kişinin çekingenliği veya itiraz etmekten çekinmesi nedeniyle daha kötü bir hal alıyorsa, nezaketten taviz vermeden uygunsuz yorum veya isteklere karşı gelmeyi ve yeri geldiğinde hayır demeyi bilmek gerekir. Mobbing uzadıkça ve sıklığı arttıkça dayanılmaz bir boyuta varabileceği için bir uzmandan psikolojik destek almak da önemle tavsiye edilir.
Ne yazık ki, çalışılan kurumda mobbinge uğranıldığında bu durumu açığa vurmak her zaman kolay olmaz. Her yönetim şeffaf olmayabilir, çalışanın talep ve şikayetlerine açık olmayabilir, çalışan ve yöneticiler arasında bu kadar hassas bir konunun paylaşılabileceği bir güven ilişkisi tesis edilmemiş olabilir. Bu veya başka nedenlerle, çalışan bu kadar zor bir durum karşısında kendini çaresiz ve yapayalnız hissedebilir.
Böyle bir duruma uğrayan çalışan, haklarının neler olduğunu öğrenmek için bir çalışma avukatına danışabilir. 1980’lerden bu yana ciddi bir kavram olarak ele alınan mobbing, başta İsveç’te olmak üzere birçok ülkenin kanununa girmiştir. Ülkemizde görülmüş ve dava açan çalışanın haklı bulunmasıyla manevi tazminat cezası verilen mobbing davaları olmuştur.
Kurum yönetimini bilgilendirmeden veya hukuki yollara başvurmadan önce de mobbing karşısında atılabilecek adımlar vardır. Mobbing uygulayan kişi üstünlüğünü pekiştirmek, had bildirmek ya da eğlence olsun diye veya narsisistik kişilik özelliklerine yenik düşerek başkasına veya başkalarına böyle bir davranış sergiliyorsa bu durumla karşılaşan kişinin de durumdan uzaklaşmak için bazı seçenekleri vardır. Yıldırma davranışı sergileyen kişinin aşağıdaki özelliklere sahip olup olmadığı iyi anlaşılmalıdır.
- Yüksek ego,
- Sürekli olarak pohpohlanma ihtiyacı,
- Çıkarları doğrultusunda başkalarını kullanma,
- Başkalarının ihtiyaçlarını anlamama veya bunlara hiç önem vermeme.
Çatışma nerede ortaya çıkarsa çıksın, kiminle yaşanırsa yaşansın en doğrusu, tabiatıyla kişiyi karşınıza alıp samimi ve net bir konuşma yapmaktır. En ideali, meseleleri medeni bir şekilde çözmektir. Fakat yukarıdaki özellikleriyle kendi istek ve ihtiyaçları doğrultusunda başkalarını manipüle etmekten, olayları farklı aktarmaktan çekinmeyen ve sözgelimi çalıştığı kurumda terfi etmek gibi belirli bir amaç doğrultusunda her yolu mubah gören kişiler tarafından herhangi bir sebeple hedef seçilen ve baskıya maruz kalan kişi için bu mümkün olmayabilir. Kuvvetle muhtemel, mobbinge uğrayan kişi zaten konuşmayı denemiş fakat alınganlıkla itham edilmiş veya kendisi suçlanmıştır. Böyle bir durumda önerilen adımlar aşağıda verilmiştir.
- Mobbing uygulayan kişiyi iyi tanımak
Örneğin, kendini her konuda ve her koşulda haklı gören birisine yaptığının yanlış olduğu söylenirse, dirençle karşılaşma olasılığı yüksektir. Davranışına yönelik eleştiriyi kişiliğine bir saldırı olarak algılayabilir. Bu durumda, kendisinden davranışını değiştirmesini istemek ters tepebilir.
- İlginizi kesmek
Bu kişiler olumlu veya olumsuz ilgiye bağımlılık özellikleri gösterebilirler. Bu durumda, çatışmadan kaçmak için kendisine arzuladığı pohpohlamayı vermek de davranışlarına aşırı tepki gösterip kendisiyle polemiğe girmek de onun bitmek bilmeyen ilgi ihtiyacını beslemekten başka bir işe yaramayacaktır. Üstüne üstlük, sizi enerjisiz bırakabilir. Aynı şekilde, davranışlarının karşısındakini yaraladığını görmek de ihtiyaç duyduğu üstünlüğünü pekiştirme hissini besleyebilir. Kişiden kırıcı olmayan geçerli gerekçelerle uzak durmak çok iyi bir başlangıç olur. İşiniz olduğunu, toplantınız olduğunu, bir görüşme yapmanız gerektiğini ifade ederek rahatsız olduğunuz konuşmalardan uzaklaşmak işe yarayabilir. Davranışlarına ve sözlerine öfkelendiğinizi değil de bunları fark etmediğinizi veya üstünde durmadığınızı görmek de bu kişinin narsisistik iştahını başka bir hedefe yönlendirebilir.
- Sınırları çizmek
Yok saymak, duymazdan gelmek veya uzak durmak her zaman işe yaramayabilir ya da fiziksel nedenlerle her zaman böyle bir seçeneğiniz olmayabilir. Örneğin, böyle bir kişiyle aynı ofisi paylaşıyor olabilirsiniz. Bu durumda, nezaketten taviz vermeksizin fakat net bir şekilde sınırlarınızı çizmenin çok faydasını görürsünüz. İş ilişkilerinde bir miktar mesafeyi korumak ve ilişkilerinizde daha baştan sınırları çizmek her zaman akıllıca olacaktır. Fakat dengeler elinizde olmayan nedenlerle ilerleyen zamanlarda bozulduğunda bile, sınırları çizmek veya hatırlatmak mümkündür. Bu kişiler kendileriyle o kadar meşguldür ki bazen sınırlarınızı fark etmezler bile. Bu durumda, kırmızı çizgilerinizi ortaya koymak durumunda kalabilirsiniz.
- Gelecek tepkilere hazır olmak
Sırf sınırlarınızı çizdiniz diye durumun hemen düzelmesini beklememelisiniz. İlk maddeyi hatırlarsanız, karşınızdakini iyi tanımalısınız, demiştik. Bu yapıda bir kişi, araya sınır getirmenizden dolayı kendini acındırmak veya duygu sömürüsü yapmak gibi taktiklerle size kendinizi suçlu hissettirmeye veya hatanın sizde olduğunu düşündürmeye çalışacaktır. Bunun farkında olun ve bu yemi yutmayın.
- Tutarlı olmak
Kimi zaman gerginlik o kadar yorucu gelir ki, sadece alttan alıp konu kapansın istersiniz fakat böyle yapmakla karşınızdakine yanlış mesaj vermiş olursunuz. Sizi ezmekten zevk alan veya sizden aldığı ilgiden beslenen bir kişiyi bazen alttan alıp, bazen karşınıza alırsanız, ona bir ödül bir ceza vererek daha cazip bir hedef haline gelebilirsiniz. Sınırlarınızı korumaya ve tepkilerinizde tutarlı olmaya özen gösterin.
- Yapıcı bir sosyal çevre edinmek
Bu kadar zor ve yorucu bir karaktere sahip birisiyle mesai yapmak enerjinizi alıp götürebilir. Kendisine maruz kalmadığınız zamanlarda, sizi anlayan ve sevgisini, şefkatini sizden esirgemeyen insanlarla zaman geçirin. Mutlaka bundan başka konularda konuşun ve keyifli aktivitelerle moral ve enerji depolayın. Yakınlarınızla dertleşebilirsiniz fakat onlarla sürekli olarak bu rahatsız edici konuyu konuşmaktan kaçının. Böyle yapmak hem insanları sizden uzaklaştırır hem de bu konu mesai dışındaki değerli zamanınızda bile enerjinizi tüketmeye devam eder. Kendinize bu haksızlığı yapmayın. Ancak bir türlü çözüm bulamıyor ve sürekli bu konuyu konuşma ihtiyacı duyuyorsanız mutlaka bir uzmandan destek alın. Öncelikli olarak, uzman yardımına ihtiyacı olan mobbing yapan kişinin kendisi de olabilir fakat ne yazık ki böyle bir şeyi kendisine ima etmek bile şimşekleri üzerinize çekmekten başka bir işe yaramaz. Bu konuda herkesin sorumluluğu kendisine aittir ve siz öncelikle kendi iyiliğinizden sorumlusunuz.
- Pazarlık etmek
İstediği gibi konuşma ve istediği gibi davranma hakkına sahip bir insana haklılığınızı anlatmak bazen neredeyse imkansızdır. Fakat, tıpkı sizin ondan istediğiniz şeyler gibi, onun da sizden istediği şeyler olacaktır. Ne istediğiniz konusunda net olun ve istediğiniz yerine getirilmeden ona istediklerini vermeyin. Gerekirse bu konuda size söz vermesini isteyin. Fakat söz değil davranış görmek istediğinizi de belli edin.
Yukarıda belirtilen karşı davranış önerilerinin tamamı size yardımcı olmayabilir. Mutlaka kişisel farklılıklar olur. İlişki dinamikleriniz bazı davranışlara başvurmanıza izin vermez. Örneğin, mobbingi uygulayan kişi yöneticiniz olduğunda kendisiyle size iyi davranması karşılığında verdiği görevleri yapacağınız konusunda pazarlık edemezsiniz. Bazen tek çare, bir kişiyle ilgili şikayetinizi bir üstündeki yöneticiye bildirmek veya hukuki destek aramak olabilir.
Ancak, yukarıdaki önerilerin bu durumu yaşamış kişilerin tecrübeleri sonucunda derlendiğini de unutmayın. Bazen hiç umut vaat etmeyen bir yöntemin işe yaradığını görebilirsiniz. Bazen sadece hitap şeklinizi birdenbire “Hanım”, “Bey” ilave ederek resmiyete dökmek bile bu kişiyle oturtmaya çalıştığınız sınırları oturtmanıza yardım edebilir. Ayrıca, yukarıdaki önerilerden hareketle, siz de başka yollar bulabilirsiniz.
Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi edinmek isterseniz, şu videoyu izlemenizi tavsiye ederiz.
Bu konuda daha profesyonel bir bakış elde etmek ve daha kapsamlı bilgiler almak isterseniz İstanbul İşletme Enstitüsü tarafından ücretsiz olarak verilen Mobbing Eğitimi son derece faydalı olabilir.
al kahveni gel 